Alegorija psihičke transformacije

Stevan VukovićStevan VukovićI u konceptualnom i u prostornom vidu, ova izložba je obrazovana kao totalitet, čiji elementi su razvijeni u odnosu spram njene celine. Ona ospoljava unutrašnje procese umetnice, na način kojim se omogućava da se posetioci provedu kroz niz ambijentalnih instalacija sa pokretnim slikama, izmeštenim iz realnosti u kojima su bile proizvedene i denaturalizovanim promenom brzine, orijentacije i formata.

Njihov alegorijski sadržaj ima korene u umetničinom bavljenju jungijanskom psihologijom, iako u stvari prenosi duboko lična značenja.

Kao što je Anete Lagler zapazila, "izlagački prostor je za Anicu Vučetić mera, granica i metafora mentalnih procesa, – kao, na primer, snova, sećanja i želja"1 . Svaki rad Anice Vučetić je izveden putem aktivne imaginacije, asimilacijom nesvesnih sadržaja i davanjem glasa onim stranama ličnosti koje se retko manifestuju krooz samoizražavanje. Ona prerađuje nesvesne sadržaje, i konstruiše (statične i pokretne) slike i objekte, koje postavlja u fokus ambijentalnih instalacija, razvijenih na osnovu specifičnih prostornih scenarija.

U prvoj prostoriji, na početnoj tački putovanja posetilaca kroz integrisani niz ambijentalnih postavki, zatiče se vrtlog neke tečnosti, tamnije i gušće od vode. On je projektovan u neprekidnom ponavljanju, na kružnu površinu prečnika tri metra, sa kojom se posetilac suočava u potpuno zamračenom prostoru. Okreće se polako, na hipnotišući način, i, pošto ima dimenzije veće od ljudskih, proizvodi učinak uvlačenja posmatrača u neku drugu realnost. To nije iluzionizam – u tu drugu realnost se ne može prodreti pogledom, već se ona može samo evocirati u sećanju posmatrača.

Tematizujući rad Anice Vučetić, Jovan Despotović je jednom pisao o uskom prolazu koji "treba da nas izvede iz jednog nivoa realnosti u drugi, iz kolektivnog stanja u individualni doživljaj, iz fizičkog u čulni prostor, iz prirodnog haosa u estetički red."2 Takav prolaz postoji i u okviru ove izložbe, i njegova polazna tačka je taj video koji evocira psihičko stanje u kome su svi "fiksni, nataloženi aspekti ličnosti, koji su rigidni i statični, u toku procesa psihičke transformacije svedeni na svoje početno, neizdiferenciran stanje, ili su tim tokom dovedeni nazad do njega"3.

Tako prva instalacija predstavlja vizualizaciju mračnog haotičnog psihičkog stanja, koje su alhemisti zvali nigredo, a koje ""u mističkoj literaturi ima pandan u 'tamnoj noći duše' a u mitologiji u silasku u podzemni svet."4 U takvom stanju se, po Jungu, dešava suočenje sa "umbra soils ili sol niger alhemičara, sa crnom senkom koju svako nosi sa sobom, sa podređenim i time skrivenim aspektima ličnosti, sa slabošću koja prati svaku snagu, sa noći koja prati svaki dan, sa zlom u dobrom."5

Sledeća video instalacija je prikazana u prostoru znatno svetlijem, sa zidovima obojenim u belo, i pokretnim slikama mnogo svetlijeg kolorita. Ona prikazuje žensko telo koje se bori sa površinom neke bistre, prozračne tečnosti, naizmenično prolazeći kroz nju i postajući ponovo zahvaćenom njome. Ta tečna masa je vertikalno postavljena, i denaturalizovana, a projekcija je veoma uvećana, i postavljena u nekonvencionalne proporcije. Zvuk vode ispunjava prostor, i u skladu je sa pokretima osobe prikazane projekcijom, ali je usporen upravo kao i tok slika.

"Voda života ponovo teče" samo onda, kao što je pisala Marie-Luiz fon Franc, "kada neka osoba uspostavi kontakt sa nesvesnim, ili, moglo bi se reći, 'sa dinamikom nesvesnog', i posebno sa njegovim oživljavajućim, inspirišućim aspektom"6. Suočenje sa senkom i njena asimilacija 'daje osobi telo'7, zahvaćeno borbom između svesnog i nesvesnog. Rezultat te borbe bi trebalo da bude nova osoba, ali ne kao "nešto treće, na pola puta između svesnog i nesvesnog" – već oba istovremeno, i pošto "prevazilazi stanje svesnosti ne može se više zvati 'egom' već joj se mora dati naziv 'sopstva'"8.

Dugi mračni hodnik vodi ka poslednjem videu, koji je prikazan u veoma malim dimenzijama, tako da se na prvi pogled opaža samo kao svetlo na kraju puta. Iz blizine, vidi se soba sa širokim prozorom u centru kadra, da bi se, iznenada i u nepostojanim intervalima, eterična figura pojavljivala u dnu kadra, podizala se, veoma sporo, i nestajala pri vrhu kadra. Ta figura liči na onu iz prethodnog vida, što daje indikaciju da predstavlja lik umetnice. To prati zvuk, sinhronizovan sa slikom, ali nerazaznatljiv.

Ženska figura u ovoj sceni ne samo da negira zakon gravitacije, kao što je to činila tečna masa u prethodnom videu, već čak preokreće njen efekat. Pad se pretvara u neku vrstu skoka. To je kontraintutivno i deluje protivno prirodi, ali po Jungu je "individuacija opus contra naturam"9, pa je to onda i sinteza sopstva, koja je "cilj individuacionog procesa"10. Slika sopstva, kao arhetipa celovitosti, se stoga često pojavljuje u fantaziji kao takva "osoba11 višeg ranga ili idealna osoba" kakva u ovom slučaju preokreće svoj pad.

Stevan Vuković

(napomena: ovo je prevod teksta koji je u originalu pisan na engleskom, pa su izdanja dela navođena uglavnom na engleskom, mada su pri prevodu su konsultovani i izvorni tekstovi C. G. Junga na nemačkom)

____________________

1Annette Lagler: "Anica Vučetić", predgovor katalogu izložbe "Ambientale Werke", Ludwig Forum für Internationale Kunst, Aachen, 8. april – 13. maj 2001.
2Jovan Despotović: "Anica Vučetić/Nostalgija", predgovor katalogu izložbe "Nostalgia", Museo de Arte Contemporanea da Universidade de Sao Paulo, Anica Vučetić, decembar 1995. - februar 1996.
3Edward Edinger:. Anatomy of the Psyche: Alchemical Symbolism in Psychotherapy, Chicago, IL: Open Court, 1994, strana 10.
4June Singer: Androgyny - The Opposites Within, York Beach: Nicolas-Hays, 2000, strana 101.
5Carl Gustav Jung: "Psychology of the Transference", u: Sir Herbert Read, Michael Fordham, Gerhard Adler, i William McGuire (c): The Collected Works of C. G. Jung, Volume 16, New York: Pantheon Books, strana 219.
6Marie-Luise von Franz: On Divination and Synchronicity: The Psychology of Meaningful Chance (Studies in Jungian Psychology), Toronto: Inner City Books, 1980, strana 20.
7Carl Gustav Jung: "Psychology of the Transference", navedeno delo, strana 238.
8Ibid, strana 264.
9Carl Gustav Jung: "Concerning Rebirth", u Sir Herbert Read, Michael Fordham, Gerhard Adler, and William McGuire (urednici): The Collected Works of C. G. Jung, Volume 9, New York: Pantheon Books, strana 146.
10Carl Gustav Jung: "The Psychology of the Child Archetype", u Sir Herbert Read, Michael Fordham, Gerhard Adler, and William McGuire (urednici): The Collected Works of C. G. Jung, Volume 9, New York: Pantheon Books, strana 278.
11Carl Gustav Jung: "Definitions", u Sir Herbert Read, Michael Fordham, Gerhard Adler, i William McGuire (urednici): The Collected Works of C. G. Jung, Volume 6, New York: Pantheon Books, strana 540.